آیه 107 سوره کهف

إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ كانَتْ لَهُمْ جَنَّاتُ الْفِرْدَوْسِ نُزُلاً (107)

بعد از بيان حال كافران، بيان حال مؤمنان را مى‌فرمايد:

إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا: بدرستى كه آنانكه ايمان آورده‌اند به كتاب و پيغمبر. وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ‌: و بجا آوردند كارهاى شايسته و پسنديده الهى را. كانَتْ لَهُمْ‌: هست مر ايشان را خاصّة به فرمان سبحانى. جَنَّاتُ الْفِرْدَوْسِ نُزُلًا:

بهشتهاى فردوس پيشكشى. «فردوس» بهشتهائى است كه مشتمل بر درختان و بيشتر آن انگور باشد.

عياشى- از عكرمه از ابن عباس كه گفت: نيست در قرآن آيه‌ «الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ»* مگر آنكه على عليه السلام امير آنها و شريف آنها است، و نيست از اصحاب پيغمبر مردى مگر آنكه عتاب فرموده او را خداوند و ذكر نفرموده على را مگر به خير.

عكرمه گويد: بدرستى كه من مى‌دانم براى على عليه السلام منقبتى كه‌

«1» بحار الانوار ج 65 ص 222- 221 روايت 3 به نقل از علل الشرايع- قمله يعنى شپش يا مگس.

جلد 8 - صفحه 130

اگر گويم هر آينه دور شوند اقطار آسمانها «1».

على بن ابراهيم- از ابى بصير كه از حضرت صادق عليه السلام سؤال نمودم از اين آيه فرمود: نازل شد در شأن سلمان و اباذر و مقداد و عمار بن ياسر، خداوند قرار داده جنات فردوس را منزل و مأواى ايشان. و منافات ندارد كه نزول آيه در باره ايشان لكن شامل باشد همه مؤمنين را كه داراى اعمال صالحه‌اند «2».

تفسير برهان- از حضرت امير المؤمنين عليه السلام فرمود: براى هر چيزى اعلائى است و اعلاى بهشت فردوس است، و آن براى محمد و آل محمد صلوات اللّه عليهم اجمعين باشد «3».

در تبيان نقل نموده كه حق تعالى فردوس را به يد قدرت خود آفريد و به مقدار هر روز از روزهاى دنيا پنجاه مرتبه بر آن نظر نموده مى‌فرمايد: ازدادى طيبا و حسنا لاوليائى. افزون ساز حسن و جمال و طراوت را براى دوستان من. و اينچنين منزل را پيشكش اولياء خود فرمايد. تنبيه بر آنكه ايشان را عطاها باشد كه نعيم فردوس در مقابل آن محقر و ما حضرى تواند بود «4».

إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ كانَتْ لَهُمْ جَنَّاتُ الْفِرْدَوْسِ نُزُلاً (107) خالِدِينَ فِيها لا يَبْغُونَ عَنْها حِوَلاً (108) قُلْ لَوْ كانَ الْبَحْرُ مِداداً لِكَلِماتِ رَبِّي لَنَفِدَ الْبَحْرُ قَبْلَ أَنْ تَنْفَدَ كَلِماتُ رَبِّي وَ لَوْ جِئْنا بِمِثْلِهِ مَدَداً (109) قُلْ إِنَّما أَنَا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ يُوحى‌ إِلَيَّ أَنَّما إِلهُكُمْ إِلهٌ واحِدٌ فَمَنْ كانَ يَرْجُوا لِقاءَ رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلاً صالِحاً وَ لا يُشْرِكْ بِعِبادَةِ رَبِّهِ أَحَداً (110)

ترجمه‌

همانا آنانكه ايمان آوردند و كردند كارهاى شايسته باشد براى ايشان بهشتهاى فردوس منزلى آماده‌

جاودانيانند در آنها نخواهند از آن انتقالى‌

بگو اگر بود دريا مركّب از براى معلومات پروردگار من هر آينه تمام ميشد دريا پيش از آنكه تمام شود معلومات پروردگار من و اگر چه بياوريم مثل آنرا بكمك‌

جلد 3 صفحه 457

بگو جز اين نيست كه من بشرى هستم مانند شما كه وحى ميشود بمن نيست خداى شما مگر خداى يكتا پس كسيكه چنين است كه اميد دارد ملاقات پروردگارش را پس بايد بجا آورد كار شايسته و شريك نسازد در پرستش پروردگارش احدى را

تفسير

در مجمع از پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم روايت نموده كه بهشت صد درجه دارد كه ما بين هر درجه با درجه ديگر مانند ما بين آسمان و زمين است و فردوس بالاترين درجات است كه از آن جارى ميشود نهرهاى بهشت وقتى شما از خدا سؤال بهشت ميكنيد فردوس را بخواهيد و قمّى ره از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه اين آيه در شأن أبو ذر و مقداد و سلمان فارسى و عمّار ياسر نازل شد و قرار داد خداوند جنّات فردوس را منزل و مأواى ايشان بيرون نميآيند از آن و نميخواهند بجاى آن بدلى را و چون فردوس باغى را گويند كه جامع تمام ميوه‌ها و گلها و گياهها و همه خوبيها باشد خداوند به پيغمبر خود فرموده بگو مقدورات و معلومات و نعم الهى نامتناهى است و اگر فرضا تمام درياها مركّب شود براى نوشتن آنها درياها تمام ميشود ولى مقدورات و معلومات و نعم الهى تمام نميشود اگر چه مانند آن درياها خلق شود و بجاى تمام شده برسم كمك ارسال گردد و بعضى بجاى مددا مدادا قرائت نموده‌اند و بنابراين معنى واضح است كه مراد مدادى است مانند آنمداد و بعضى گفته‌اند مراد توصيف قرآن است بنامتناهى بودن معانى آن و اطلاق كلمه و كلمات بر مصنوعات الهى شايع است چنانچه خداوند در باره حضرت عيسى فرموده و كلمة القاها الى مريم و ائمه اطهار فرمودند نحن الكلمات التّامّات و نيز حذف مضاف متعارف است پس مانعى ندارد كه مراد معانى كلمات قرآنيّه باشد علاوه بر آنكه معانى قرآن از معلومات بارى تعالى است و حذف هم لازم نيست و نيز به پيغمبر فرمود كه براى تواضع و فروتنى و دفع غلوّ و رفع استعجاب از نيل بشر بمقام رسالت بفرمايد جز اين نيست كه منهم مانند شما هستم در مخلوق بودن و بشريّت و لوازم آن ولى پروردگار من مرا مخصوص فرموده است بوحى و نبوّت از ميان شما چنانچه بعضى از افراد بشر را از ميان شما مخصوص ميفرمايد بمال و جمال و صحت و كمال پس نبايد تعجّب نمود و انكار كرد امر رسالت مرا و در روايات ائمه اطهار به اين معنى تصريح شده و خداوند تمام مردم خداى يكتاى بى‌همتا است‌

جلد 3 صفحه 458

و جز او خدا و مستحق پرستشى نيست پس كسيكه معتقد بمعاد باشد چنانچه از امير المؤمنين عليه السّلام در توحيد نقل شده يا كسيكه اميد بملاقات رحمت حقّ در آخرت داشته باشد چنانچه ظاهر است بايد بجا آورد عمل شايسته خالص براى خدا را و شريك ننمايد در عبادت و پرستش پروردگارش. احدى از مخلوقات او را و در روايات ائمه اطهار برياء در عبادت تفسير شده و فرموده‌اند كسيكه براى جلب توجّه و خوش بينى مردم باو عبادت كند مشرك است و كسيكه براى رضاى خدا و خلق عملى را انجام دهد مشرك است و كسيكه براى رضاى خدا كارى كند پس رضايت خلق را هم دخل دهد مشرك است و اين شرك خفى است كه گاهى بر خود انسان هم مخفى ميشود و بايد كاملا مواظب بود كه در عبادت بهيچ وجه داخل نشود كه اگر بنحوى از انحاء داخل شود عمل را باطل و عامل را مستحقّ عقوبت مينمايد ولى كافر نميشود و قابل عفو است ولى اگر عمل را براى خدا انجام دهد و كسى آنرا به بيند و او خوشحال شود ضرر ندارد چون هر كس مايل است كه كار خوب او آشكار گردد اگر باين قصد انجام نداده باشد و موجب عجب و خود پسندى او نشود و در بعضى از روايات عمل صالح بولايت امير المؤمنين و ائمه اطهار عليهم السلام تفسير شده و فرموده‌اند و اين كه نهى نموده خدا از شرك در عبادت مراد آنستكه شريك نسازند با امير المؤمنين عليه السّلام و اولاد طاهرين او غير آنانرا در ولايت الهيّه و خلافت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و معلوم است كه مراد بيان مصداق است نه انحصار بآن و نيز فرموده‌اند كسيكه آيه آخر اين سوره را در وقت خوابيدن تلاوت نمايد نورى از خوابگاه او ساطع ميشود و در ميان آن ملائكه‌اى هستند كه براى او استغفار ميكنند تا از خواب بيدار شود و آنكه اگر بخواند اين آيه را در وقت خواب هر وقت بخواهد از خواب بيدار شود ميشود ببركت اين آيه و اگر كسى در هر شب جمعه سوره كهف را تلاوت نمايد كفّاره گناهان او شود تا جمعه ديگر و نميميرد مگر شهيد و از ميان شهداء مبعوث ميشود و ميايستد با شهداء در روز قيامت خداوند توفيق عنايت فرمايد و الحمد للّه رب العالمين و صلى اللّه على محمّد و آله الطاهرين.

جلد 3 صفحه 459

إِن‌َّ الَّذِين‌َ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحات‌ِ كانَت‌ لَهُم‌ جَنّات‌ُ الفِردَوس‌ِ نُزُلاً (107)

محققا كساني‌ ‌که‌ ايمان‌ آوردند و اعمال‌ صالحه‌ بجا آوردند ميباشد ‌از‌ ‌براي‌ ‌آنها‌ بهشت‌هاي‌ فردوس‌ منزلگاه‌ ‌آنها‌ مكرر گفته‌ايم‌ ‌که‌ نجات‌ و سعادت‌ منوط بسه‌ امر ‌است‌ ايمان‌ تقوي‌ عمل‌ صالح‌ و ‌در‌ آيات‌ شريفه‌ بسا يكي‌ ‌از‌ ‌آنها‌ ‌را‌ عنوان‌ فرموده‌ مؤمن‌ متقي‌ عامل‌ باعمال‌ صالحه‌ بسا دو تاي‌ ‌از‌ ‌آنها‌ ذكر ‌شده‌ ‌ان‌ ‌الّذين‌ آمنوا و اتقوا و مثل‌ همين‌ ‌آيه‌ ايمان‌ و عمل‌ صالح‌ ‌که‌ ميفرمايد إِن‌َّ الَّذِين‌َ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحات‌ِ و بسا ‌هر‌ سه‌ ‌را‌ اشاره‌ فرموده‌ و مراد ‌از‌ عَمِلُوا الصّالِحات‌ِ ‌اينکه‌ نيست‌ ‌که‌ جميع‌ اعمال‌ صالحه‌ ‌را‌ بجا آورند، زيرا ‌بر‌ احدي‌ امكان‌ ندارد و نيز مراد ‌اينکه‌ نيست‌ ‌که‌ جميع‌ اعمال‌ ‌آن‌ صالحه‌ ‌باشد‌، زيرا مباحات‌ بسيار صادر ميشود، بلكه‌ مراد اينست‌ ‌که‌ اعمال‌ صالحه‌ ‌از‌ ‌آنها‌ صادر ميشود و اعمال‌ قبيحه‌ محرّمه‌ ‌را‌ ترك‌ ميكنند ‌که‌ مفاد تقوي‌ ‌است‌ كانَت‌ لَهُم‌ خداوند بفضل‌ و كرم‌ ‌خود‌ قرار داده‌ ‌براي‌ ‌آنها‌ ‌از‌ روي‌ استحقاق‌ جَنّات‌ُ الفِردَوس‌ِ ‌که‌ يكي‌ ‌از‌ اسامي‌ هشت‌ بهشت‌ فردوس‌ ‌است‌ آنهم‌ يك‌ جنّة و دو جنّت‌ نيست‌ جنّات‌ بسيار ‌است‌ ‌که‌ بقدر قابليت‌ تفضل‌ و درجات‌ ايمان‌ و اعمال‌ صالحه‌ بآنها عنايت‌ ميفرمايد نزلا منزل‌ ‌آنها‌ و جايگاه‌ ‌آنها‌

(آیه 107)- مشخصات کفار و زیانکارترین مردم و همچنین سر انجام کارشان به خوبی دانسته شد، اکنون به سراغ مؤمنان و سرنوشتشان می‌رویم تا با قرینه مقابله، وضع هر دو طرف کاملا مشخص گردد، قرآن در این زمینه می‌گوید: «کسانی که ایمان آوردند و عمل صالح انجام دادند باغهای فردوس منزلگاهشان است» (إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ کانَتْ لَهُمْ جَنَّاتُ الْفِرْدَوْسِ نُزُلًا).

«الْفِرْدَوْسِ» باغی است که همه نعمتها و تمام مواهب لازم در آن جمع باشد، و به این ترتیب «فردوس» بهترین و برترین باغهای بهشت است.